‘Schepelingen behooren zich, ook tijdens verlof, te gedragen naar de bestaande tenuevoorschriften. Het zichtbaar dragen van buitenmodel kleeding is verboden. Niet toegestaan is het dragen van burgerkleeding en van toevoegingen aan de uniform. Een uitzondering hierop maakt het dragen van een rouwband van voorgeschreven model buiten dienst.’ (Handboek voor zeemiliciens)

Strikte regels golden bij de marine en dat was niet voor niets. Zonder orde en discipline zou het immers een janboel worden? Daartoe was ‘tucht’ een inherent middel om de miliciens in het gareel te houden. Zo kreeg Beekman op 23 maart 1905 3 dagen scheepsarrest wegens het dragen van buitenmodel schoenen. Geen verlof, niet van boord.

In eerste instantie zou je denken dat hij zijn burgerschoenen aanhad. Zou kunnen, liep misschien lekkerder. Maar waarom zou hij? Meer waarschijnlijk – en leuker voor het verhaal – is dat hij de voorkeur gaf aan de sportschoenen die de zeemacht zo genereus verstrekte. Dàt liep pas lekker. Het past ook meer bij het karakter van Beekman om zich niet te storen aan de regels en zijn eigen uitzondering te maken.

Nou heetten die sportschoenen bij de marine ‘pompoesjes’ en geloof me, voorheen had ik daar nog nooit van gehoord. Wie zoekt op dat woord, zal ook weinig vinden. Raar. Voor mij een reden om er diep in te duiken, waarom heet dat zo?

‘Pompoesjes zijn zeildoekse schoenen, waarbij zelfs de zolen van zeildoek zijn vervaardigd, zoals die aan boord onzer schepen gebruikt worden’ aldus een artikel in het Samarangsch handels- en advertentieblad van 21 september 1880. Deze zeildoekse schoenen kenden een lange historie en waren ideaal om goed grip te hebben op de houten dekken en op de touwen van het want toen de schepen nog met zeil en wind werden voortgestuwd.

Het woord komt mogelijk het van het arabisch-perzisch ‘pâpouche’, voetbedekking. (Bron: ‘Reisen auf dem Mittelländischen Meere, der Nordsee, nach Ceylon, und nach Java 1688-1710’ door Martin Wintergerst.)

Het is niet waarschijnlijk dat de gymschoenen van Beekman de zeildoekse schoenen waren zoals ze eind 19e eeuw nog in gebruik waren. Mogelijk zijn de zolen al van gummi of caoutchouc.
Bij ministeriële beschikking van 26 Juli 1890 werd aan de Commandant der zeemacht in Nederlands Indië machtiging verleend om als proef ‘de witte schoenen van de schepelingen te vervangen voor pompoesjes’.

Het Jaarboek van de Koninklijke Marine, 1909-1910 meldt op blz. 141: ‘Ter tegemoetkoming aan klachten over de schoenen van wit doek (pompoesjes) aan boord in gebruik, werd een gewijzigd model ingevoerd, waarbij de zolen steviger en duurzamer aan de schoenen zijn gehecht en het doek is vervangen door een ander soort, dat zich beter voor het doel eigent en waarvan de soliditeit grooter is dan van dat, hetwelk eerst voor de vervaardiging werd gebezigd.
Voor het op kleur houden van dit schoeisel, is in den inventaris der schepen, waar overeenkomstig de verordeningen pompoesjes worden gedragen, het artikel ‘pijpaarde’ <voor het wit maken van de pompoesjes> opgenomen, ter gratis verstrekking aan de bemanning.’

Ik ben wel benieuwd naar (oud-)mariniers die meer kunnen vertellen over de pompoesjes.

 

In een ‘Gids op eene reis naar en van Java met een koopvaardijschip’ uit 1865 staat: ‘Ook zullen in oude streken dikke schoenen of laarzen zeer te pas komen; daarentegen kan men deze in de heete luchtstreek door zeildoeksche pantoffels vervangen; de zeelieden noemen deze pompoesjes; ze zijn in de zeesteden bij alle schoenmakers te verkrijgen, mits men ze vooraf bestelle.’

Nog een grappig citaat uit 1937: ‘Een Duitsch professor verklaart, dat 50% van de jeugdige Duitschers abnormale voeten hebben. Dit moet z.i. worden toegeschreven aan den slechten invloed van het vele marcheeren met bespijkerde schoenen op harde wegen. Inplaats van deze ‘vetjes’ zouden de jongelingen lichte schoenen moeten dragen, waarin de voet zich gemakkelijk kan bewegen.
Dit zou echter de doodsteek zijn aan de befaamde paradepas, want met ‘pompoesjes’ kan men de aarde niet laten dreunen.’

Uit het Handboek voor zeemiliciens, hoe de plunje neer te leggen (pompoesjes rechts):